Λευκαδίτικα κοσμήματα

Η νυφιάτικη παραδοσιακή φορεσιά αποτελεί ένα ορόσημο της τοπικής ιστορίας και κουλτούρας της Λευκάδας. Μέσα από τη πάροδο των χρόνων και την συνεχή συναναστροφή των ντόπιων με άλλους λαούς, οι ενδυμασίες τους δέχθηκαν πολυποίκιλες επιρροές και αλλαγές ανάλογα με την εξέλιξη της κοινωνίας και το κλίμα της εποχής.

Τα κοσμήματα ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι των γυναικείων φορεσιών, κυρίως της νυφιάτικης αλλά και της γιορτινής. Η νύφη, καθώς όφειλε, φορούσε κοσμήματα από το κεφαλομάντηλο ως τη σπαλέτα της, με σκοπό να της προσδώσουν επιπλέον αρχοντιά και χάρη αλλά και να δηλώνει την πλούσια προίκα της, καθώς τα περισσότερα από τα κοσμήματα ήταν χρυσά με πολύτιμες πέτρες. Η σπαλέτα, το ανοιχτού χρώματος μπροστομάντιλο ( συνήθως μεταξωτό =κρέπι) που φορούσαν οι νύφες, αποτελούσε τον καμβά πάνω στον οποίο τοποθετούνταν τα κοσμήματα με συγκεκριμένη σειρά. Τα βασικά χρυσαφικά ήταν οι σπίλες , τα ποντάλια, οι καρφοβέλονοι και οι στηθοβελόνες και οι χρυσές αλυσίδες που κρέμονταν από την κορυφή της στέκας.

Το ποντάλι και η σπίλα είναι ελλειψοειδείς χρυσές καρφίτσες διακοσμημένες με πολύτιμα πετράδια ( κυριώς κόκκινου χρώματος ή με μαργαριτάρια). Οι καρφοβέλονοι και οι στηθοβελόνες ήταν πιο απλά και πρακτικά κοσμήματα, καθώς είχαν μόνο ένα στολίδι ( πέτρα, μαργαριτάρι, πέρλα) στη κεφαλή τους, και σκοπό είχαν κυρίως για να «καρφώσουν» το κρέπι στο φόρεμα και να το σταθεροποιήσουν πάνω στη στέκα.

Το ποντάλι, η πιο μικρή ελλειψοειδής καρφίτσα με διασταυρωμένες επιφάνειες και πολύτιμα ένθετα πετράδια, βρίσκεται σε ποικιλία μορφών με χαρακτηριστικό τους γνώρισμα τις μικρές αλυσιδίτσες με μαργαριτάρια. Φοριόταν από τις νύφες και τις νιόπαντρες κυρίως στο κάτω μέρος της στέκας και είναι από τα παλιότερα κοσμήματα των γυναικών.

Η σπίλα ήταν η λίγο μεγαλύτερη εντυπωσιακή περίτεχνη καρφίτσα που έμπαινε ακριβώς στο κέντρο , στη κορυφή της στέκας ώστε να κοσμεί τη σπαλέτα και να συγκρατεί το άνοιγμα του ντεκολτέ που δημιουργούσε το κρέπι.

Το στολισμό της σπαλέτας ολοκλήρωναν οι χρυσές αλυσίδες, που μπορεί να ξεκινούσαν ψηλά από τον λαιμό και να συνέχιζαν μέχρι τη κορυφή της στέκας όπου και στερεώνονταν με καρφοβελόνες. Τα σχέδια και οι τρόποι τοποθέτησης των αλυσίδων είναι πάρα πολλοί, αλλά γενικά δημιουργούν καμπύλες που κουνιούνται σε κάθε κίνηση του κορμού της νύφης.

Πέραν από τη σπαλέτα, το πρόσωπο και τον λαιμό των γυναικών κοσμούσαν χρυσά κοσμήματα, όπως ο σταυρός ή κάποιο άλλο χρυσό κολιέ( πολλές φορές περισσότερα από ένα) και οι μπόκολες (ή βεργέτες).

Οι μπόκολες ήταν σκουλαρίκια χρυσά, τις περισσότερες φορές με χαρακτηριστική κόκκινη πέτρα, που την συναντάμε σε πολλά λευκαδίτικη κοσμήματα. Ονομάζονταν και βεργέτες, προφανώς απ' την ευλύγιστη λεπτή βέργα πολύτιμου υλικού, από την οποία ήταν κατασκευασμένες. (Ιταλ. bocca = στόμα, άνοιγμα, οπή).Το πιο όμορφο και μοναδικό κόσμημα ήταν η τρέμουλα , η οποία είναι το διακοσμητικό στοιχείο που στολίζει το νυφιάτικο φέσι. Είναι μια μεταλλική βέργα περίπου δέκα εκατοστών, το λεγόμενο «κοτζί», που στέκει όρθια στην άκρη του φεσιού της νύφης. Στην κορυφή του το κοτζί έχει ένα χρυσό άνθος πολύμισχο ή πολλά μαζί άνθη με φύλλα χρυσά,, πλουμισμένα με διαμαντόπετρες ή μαργαριτάρια. Καθώς κινείται η νύφη το κοτζί στραφταλίζει και τρέμει- εξού και τρέμουλα. Η τρέμουλα υπήρξε απ΄ την αρχή απαραίτητο στοιχείο της νυφιάτικης φορεσιάς, που ολοκληρώνει το γυναικείο κεφαλόδεσμο και συγκρατεί με χάρη το λευκό μαντήλι, τις κοτσίδες και το φέσι της νύφης.

Οι παντρεμένες γυναίκες χρησιμοποιούσαν τα περισσότερα από τα παραπάνω κοσμήματα για να στολίσουν τις φορεσιές τους σε γιορτές ή τις Κυριακές. Φορούσαν χρυσά κρεμαστά, μπόκολες, καρφίτσες και χρησιμοποιούσαν καρφοβέλονες για να στερεώσουν το κρέπι τους. Δεν χρησιμοποιούσαν όμως την τρέμουλα, που ήταν αμιγώς εξάρτημα της νυφιάτικης φορεσιάς.

Τα ανύπαντρα κορίτσια φορούσαν σχετικά πιο λίγα κοσμήματα για να στολίσουν τα ρούχα τους, τα «κοπελίτικα» που ήταν ομολογουμένως πιο απλά φορέματα. Κύριο κόσμημα και πιο σύνηθες ήταν ένας χρυσός σταυρός που κοσμούσε τον λαιμό τους .

Ακόμα και σήμερα στα κοσμηματοπωλεία της πόλης πωλούνται περίτεχνα παραδοσιακά λευκαδίτικα κοσμήματα, κυρίως μπόκολες και ποντάλια με την χαρακτηριστική κόκκινη πολύτιμη πέτρα στο κέντρο.

Πηγές:
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης
Η Λευκαδίτικη Λαϊκή Φορεσιά – Πανταζής Κοντομίχης
Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος . Δείτε περισσότερα εδώ: https://lexikolefkadas.gr